SC આરક્ષણ નીતિ

 SC આરક્ષણ નીતિ ભારતની સામાજિક ન્યાય અને સશક્તિકરણની એક મહત્વની નીતિ છે, જેનો ઉદ્દેશ છે અનુસૂચિત જાતિ (Scheduled Castes, SC) સમુદાયના લોકોને શિક્ષણ અને રોજગારીમાં સમાન અવસર પૂરા પાડવાનો. AR તરીકે, આ નીતિ સમય સમય પર સુધારાઓ અને સમીક્ષાઓનો વિષય બની છે, પરંતુ મૂળભૂત રીતે, આરક્ષણની બધી જ મુખ્ય બાબતો, જેમ કે શૈક્ષણિક સંસ્થાઓમાં પ્રવેશ અને સરકારી નોકરીઓમાં ખાલી જગ્યા, તે જ રીતે યથાવત છે.

SC આરક્ષણ નીતિમાં તાજેતરના સુધારા અને ફેરફારો:

1.      અર્થિક રીતે નબળા વર્ગ (EWS) માટે આરક્ષણનો સમાવેશ:

• 2019માં, સરકારે નવો 10% આરક્ષણ સામેલ કર્યો હતો જે EWS કેટેગરી માટે છે, જે અનામત વર્ગો માટે હોય છે અને SC માટે નથી. આ સુધારો આરક્ષણની સર્વગ્રાહી સિસ્ટમમાં નવો પાસો ઉમેરે છે.
• આ ફેરફારનો SC આરક્ષણ નીતિ પર સીધો પ્રભાવ નથી, પણ તે આરક્ષણ નીતિની વૈશ્વિક માળખાને વિસ્તૃત કરે છે.

2.      SC માટે આરક્ષણ આણો લાગુ કરવા:

• SC માટે શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ અને સરકારી નોકરીઓમાં 15% આરક્ષણ યથાવત છે.
• કોર્ટના ચુકાદાઓને આધારે, કેટલાક નવા આણાઓ (rules) 2020 પછી લાગુ કરવામાં આવ્યા છે, જેમ કે ઇન્સ્ટીટ્યૂટ ઓફ એમિનેન્સ (IoE) અને ખાનગી સંસ્થાઓમાં SC/ST માટે આરક્ષણ નથી.

3.      પોતાની જગ્યાએ SC/ST માટે આરક્ષણ આપનારાઓને ભરતી:

• કેટલીક રાજ્ય સરકારોએ આરક્ષણ કાયદા અંતર્ગત અનુકૂળ ભરતી અને પ્રવેશ પ્રક્રિયાઓના નિયમોને વધુ સુવ્યવસ્થિત બનાવવા માટે સુધારાઓ કર્યાં છે.

4.      પ્રધાનમંત્રી આવાસ યોજના અને સ્ટેન્ડ-અપ ઇન્ડિયા:

• આ યોજનાઓને SC/ST વર્ગના લોકો માટે જરા વધુ અનુકૂળ બનાવવામાં આવી છે. যদিও આ આરક્ષણ નીતિનો સીધો હિસ્સો નથી, પરંતુ સામાજિક અને આર્થિક વિકાસના ભાગરૂપે સરકાર દ્વારા વધારાની સહાય પૂરી પાડવામાં આવી રહી છે.

SC આરક્ષણ નીતિની હાલની સ્થિતિ:

• સરકારી નોકરીઓમાં: SC વર્ગ માટે 15% આરક્ષણની નીતિ સતત અમલમાં છે.
• શૈક્ષણિક સંસ્થાઓમાં: SC વર્ગના વિદ્યાર્થીઓને સરકારી શૈક્ષણિક સંસ્થાઓમાં 15% આરક્ષણ ઉપલબ્ધ છે.
• પ્રાવિડન્સ ફંડ્સ અને લાભો: SC કર્મચારીઓ માટે કેટલાક સરકારી નોકરીઓમાં મફત તાલીમ, પ્રવૃત્તિમાં પ્રોત્સાહન અને SC કર્મચારીઓ માટે રિટાયર્ડમેન્ટ લાભોની બિનમુલ્યકર્તા સુવિધાઓ જેમ કે ગ્રેચ્યુટી, પેન્શન.

નિષ્કર્ષ:

SC આરક્ષણ નીતિ દેશભરમાં લાગુ છે અને તેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ SC વર્ગના લોકો માટે સમાન શિક્ષણ અને રોજગારીના અવસર પૂરા પાડવાનો છે. તાજેતરના કેટલાક સુધારા નવા નીતિગત માર્ગદર્શકોને સ્થાન આપતા આ નીતિમાં સુધારા માટે છે. પરંતુ આરક્ષણના મુખ્ય નિયમો યથાવત છે.

આ નીતિની અસરકારકતા અને તેના અભ્યાસ પર તર્કસભર ચર્ચાઓ હંમેશા ચાલી છે, અને સમયાંતરે તે સુધારાય છે, પરંતુ તે SC સમુદાયના લોકોને મુખ્ય પ્રવાહમાં લાવવાનો પ્રયત્ન કરતી રહે છે.